Ике ялганчы

Абдулла Алиш

Ике ялганчы

Әкият

Борын-борын заманда булган икән, ди, бер тегүче. Тегүче дигәч тә, бу үзе бик осталардан булмаган. Бер урыннан икенче урынга күчеп, авыл арасында кием-салым теккәләп йөри икән, ди, бу: үзе бик яман ялганчы булган.

Көннәрдән бер көнне бу шулай ике авыл арасында барганда уйлана икән: «Их,— ди икән,— мин ялганчы, дөньяда миннән дә ялганчы берәр кеше бар микән, шуны беләсе иде», — ди икән.

Бара торгач, юлда моңа бер кеше очрый. Тегүче, бу кеше янына туктап, исәнлек-саулык сораша:

— Нихәл, туган, исәнлек-саулыкмы? — ди.

— Ярый инде шунда, — ди, теге кеше әйтә, — алай-болай итеп алып барабыз шунда дөньясын, — ди.

— Кара әле, дус кеше, — ди, теге тегүче әйтә. — А-анә тегендәге олы юлдан бик зур обоз үтеп бара, ахры, күрәсеңме? — ди.

Теге кеше олы юл ягына борылып карый да:

— Юк, — ди, — ул ниткән обоз булсын, — ди. — Анда нибары ике генә елкы күренә бит, — ди.

— Ярый, хуш, киттем, — ди, тегүче әйтә, — син миңа иптәш түгел икәнсең, — ди.

Бара торгач, тагын бер кешегә очрый бу.

— Исәнме, нихәл, агай? — ди.

— Ярый әле, — ди теге.

— Кара әле, дус кеше, — ди тегүче, — а-анә теге олы юлдан обоз үтеп бара, күрәсеңме? — ди.

Теге кеше карый да:

— Юк, — ди, — ялгышасың, — ди. — Мин анда бер генә елкы үтеп барганын күрәм, башка берни дә күрмим, — ди.

Шуннан соң тегүче:

— Ярый, хуш, — ди. — Син дә миңа иш кеше түгел икәнсең, — ди.

Китә бу. Бара торгач, моңа очрый тагын бер кеше. Бу була алама гына бер итекче. Исәнлек-саулык сорашып табышканнан соң, тегүче итекчегә әйтә:

— Кара әле, дус кеше, а-анә, — ди, — күрәсеңме, — ди, — теге олы юлдан ун-унбиш атлы бер обоз үтеп бара, — ди.

Итекче олы юл ягына күз төшереп кенә ала да аны-моны уйлап тормый:

— Әйе, — ди, — бик зур обоз үтеп бара икән шул, — ди. — Бер йөз илле атлы булыр, — ди.

Тегүче, бик шатланып:

— Бик шәп, бик әйбәт, — ди. — Мин үз ишемне таба алмый йөри идем әле, — ди. — Син миңа иптәш булырлык кеше икәнсең, — ди, — әйдә, — ди, — әнә шул алдагы авылга барып урнашыйк, — ди.

Авылга барып керү белән, теге тегүче итекчегә әйтә:

— Дус кеше, — ди, — син авылның бу башында кал, — ди, — ә мин, теге башына барып, берәр фатир алыйм, мин кием-салым, ә син итек тегәрсең, — ди.

Шулай итеп, болар икесе авылның ике башына барып урнаштылар.

Ярар, килик бу авылга. Бу авыл кара гына бер авыл булган икән. Үзең беләсең, элекке вакытларда авылларда хәзерге кебек клублар-фәләннәр булмаган бит инде.

Шулай, көннәрдән бер көнне авыл яшьләре урам буенча йөреп алай сугылганнар, болай сугылганнар да килеп кергәннәр, ди, әлеге тегүчегә.

— Абзый кеше, син күп җирләрдә йөргән, күпне күргән, син безгә берәр әкият сөйлә әле, — диләр икән тегеңә.

— Мин күп йөргән, күпне ишеткән кеше булсам да, әкият сөйли белмим, тыңласагыз, мин сезгә үзем күргән-белгәнне сөйлим, — ди икән тегүче.

Яшьләр бик шатланалар инде, кайсы сәкегә, кайсыберләре, идәнгә утырып:

— Сөйлә әле, сөйлә, — диләр тегеңәр.

Тегүче тотына сөйләргә:

— Мин, — ди, — бу тирә кешесе түгел, мин бик ерактан килгән кеше, — ди. — Безнең якларда, — ди, — таулар бик күп, — ди. — Безнең яктагы таулар башка як таулары тикле генә түгел, алар бик биекләр, — ди. — Менә безнең авылның тавыклары шул тау башларына менеп, күктән йолдызлар чүпләп, шул йолдызлар белән туенып торалар иде, — ди.

Китә сөйләп, китә сөйләп бу шулай дөньяда булмаган нәрсәләрне.

Яшьләр моның сөйләгәнен тыңлап-тыңлап утыралар да чыгып китәләр теге итекче янына: «Ул да дөнья күргән кешегә охшый, аның янына барып карыйк әле»,— диләр.

Барып керәләр, әйтәләр инде тегеңәргә:

—Тегүче карт шулай, шулай дип сөйләде, дөрес микән бу эш? — диләр.

Итекче белә бит инде боларга кемнең шулай ялганлаганын, ул бер дә аптырап тормый:

— Әйе, — ди, — булса булгандыр, — ди, — мин анысын белмим дә, тикшермим дә, — ди. — Мин күп йөрдем, күпне күрдем, — ди. — Анысы дөрес, — ди, — шулай да тавыкларның күктән йолдыз чүпләгәннәрен күргәнем юк әле, — ди. — Тик менә безнең авылның кучатлары (әтәчләре Ред.), айны тартып төшереп, урам буенда өстерәп йөртә торганнар иде, менә минем шуны күргәнем бар, — ди.

Менә шулай итеп, бу ике ялганчы, дөньяда булмаган нәрсәләрне сөйләп, гомер иткәннәр, ди, элекке заманнарда.

Фото:deita.ru